Burhan Bursalıoğlu
Tarihimizde, Sarkamış Faciası, bir komutana, Enver Paşa’ya yakışmayacak, yanlış taktik uygulaması neticesinde, düşmanın değil de, kış şartlarının kurşunlarıyla, yaklaşık 90.000 askerimizin donma, ve salgın hastalıklar nedeniyle yok olmuşluğun ibret verici savaşıdır. Yarın, Sarıkamış’ta, Allahuekber Dağlarında, 3. Ordunun yapacağı, Türk Ordusunun Baş Komutanı sıfatını taşıyan Cumhurbaşkanı , Başbakan’ın ve Savunma Bakanının katılmayacağı Kış tatbikatının yapılacağı ve yakın geçmişte anma törenleri yapılan bu elim savaşın kısa hikayesini bulacaksınız
1877-1878 deki 93 harbi Osmanlı Devletinin mağlubiyeti ile neticelenince Batum savaş tazminatı olarak Rusya'ya verilmişti. Sarıkamış, Kars, Ardahan ve Artvin de Berlin Antlaşması ile Rusya'ya terkedilmişti. 1914 yılında dönemin Başkomutan Vekili olan Enver Paşa, evvelce kaybedilen toprakları geri almak amacıyla 19 Aralık tarihinde Sarıkamış Harekatı planlarını kurmaylarına sundu.
Herkesin bildiği, Birinci Dünya Savaşı öncesinde, Türk bayrağı çekilip, Yavuz ve Midilli adı verilen iki Alman gemisi , Karadeniz’deki Rus limanlarını bombardıman etmişti . Rusya da buna karşılık olarak 30 Ekim 1914 tarihinde Türkiye’ye taarruz etti. Rus ordusu, Karadeniz’den Ağrı Dağındaki hudut üzerinden yedi kol hâlindeki saldırısıyla Pasinler’e kadar ilerledi.
Ruslar, 4 Kasım 1914’te Köprüköy önlerine gelmiş bulunuyorlardı. Karaköse Murat suyu cephesinde de aynı surette ilerlediler. 5 Kasım’da Ruslar Türk sınırına taarruz için emir aldılar.
Başkumandan vekili Enver Paşa 4 Kasım tarihli emrinde taarruzu emrediyordu. Bu emir verildiği sırada Doğu Anadolu’da kışın en şiddetli, sert günleri başlamıştı. Nitekim Rus ordusu da taarruz emri almasına rağmen harekete geçemiyordu.
Hasan İzzettin Paşa Üçüncü Ordu’nın fikri olarak, " buralarda ve bu mevsimde taarruzdan yapılamaz" diyordu. Amacı , düşman, ilerlese bile onu, Erzurum Kalesine çarptıktan sonra karşı bir taarruzla Rus birliklerini yok etmekti.
Buna rağmen Türk kuvvetleri Ruslarla Köprüköy savaşları yaptı.
1. Köprüköy Savaşı : 3. Ordumuz ve XI. Kolordu, süvari birlikleri ve kürt aşiret askerleri 6-9 Kasım Köprüköy muharebesiyle Ruslar’ın taarruzunu kırmış ama 18. Piyade Alayı ve 30. Piyade Alayının gerilemesi yüzünden alay kaybetmiştir.
2. Köprüköy Savaşı: 11-12 Kasım'da IX. Kolordu, Ahmet Fevzi Paşanın komutasında, ve XI. Kolordu solunda olmak üzere süvari birliğinin öncülüğünde ilerlemeye başlamıştır. 3. Piyade Alayı, Köprüköy'ü ele geçirmeyi başarmıştır. Azap muharebesini 14-18 Kasım’da kazandı.
Doğu Anadoluyu korumakla görevli, bugünkü gibi Üçüncü Ordu dur. Cephede malzeme ve iaşe çok noksandı. Mesela: Mevcut 6 yıllık iaşesi için 88.000 ton buğday, çavdar ve arpa ihtiyacı olmasına karşın, Ordu ambarında 1.250 ton hububat vardı. kışa girilmiş olduğu için erzakın gereği gibi taşınması, dağıtılması bir hayli güçtü. Bu güçlükte Rusların Karadeniz'deki donanma üstünlüğünün de payı vardı. Ruslar Zonguldak'ı bombalamak için 10 gemiyle denize açıldıklarında, doğuya erzak götürmekle görevli en büyük üç erzak gemisi Bahriahmer, Bezmialem ve Mithatpaşa gemilerine rast gelmiş ve onları da batırmışlardır. Bunun yanında 4.000 tonluk Derne gemisinin yine Ruslar tarafından batırılması da askerin erzaksız kalmasındaki bir diğer önemli etkendir.Üstünde doğru dürüst elbise yok. Ayağında çarık dahi yok. Kış şartlarına dayanacak malzeme yok. Nakil aracı yok. Yok oğlu yok.Üçüncü Ordu Komutanı, mevsim şartlarını dikkate alıp, ayrıca askerin kaput başta olmak üzere, giyim ve iâşesinin yetersizliğini, top ve süvari atlarının azlığını hesaba katarak, sıcağı sıcağına düşmanı takip etmedi. Köprüköy Meydan Muharebesinin raporlarını alan, yarbaylıktan paşalığa terfi ettirilen Harbiye Nazırı Enver Paşa, Alman kurmay ve generalleriyle Erzurum’a geldi. Enver Paşa, Erzurum ve Köprüköy’de birer taburu teftiş etmişti; ancak ordu birliklerinin tamamı hakkında yeterli bilgiye sahip değildi. Üstelik, ordu kumandanı Hasan İzzet Paşanın, bu mevsimde harekât yapılamayacağı, taarruzun bahara bırakılması tavsiyesine karşılık, onu vazifesinden azletti ve taarruza karar verdi. Üçüncü Ordu Komutanlığı vazifesini de üzerine alan Enver Paşa, 18 Aralık 1914 tarihinde, kıtalara, taarruz emrini verdi.
Taarruza iştirak eden birliklerin büyük bir kısmı, özellikle Arabistan’dan geri çekilen ve Güneydoğu Anadolu’dan sevk edilenler, sıcak iklime alışık olup, teçhizatları yönünden kış şartlarına hazırlıksızdı. Aynı zamanda yorgun.
Üçüncü Ordunun 9, 10, 11. Kolorduları, 24 Aralık 1914 günü -40 derece soğukta Büyük Sarıkamış Çevirme ve Kuşatma Harekâtına başladı. Ayrıca, gerilla harbi yapan yarı resmi Türk çeteleri de, Ardahan’a hareket etti.
Üçüncü Ordudan bazı kıtalar, 24-25 Aralık gecesi, Sarıkamış’a ulaşmayı başardı. Ancak, Allahü Ekber Dağlarını aşarken çetin zorluklar ve kış şartları sebebiyle gerek miktar, gerekse mevcut silahları yönünden çok zayiat ve kayıp verdiler. Allahü Ekber Dağlarını aşabilen Mehmetçiklerden bir kol da, Sarıkamış’ın doğusundaki Selim İstasyonuna vararak demiryolunu tahrip edince, Sarıkamış’taki Rus kolorduları paniğe uğradı. Gayri resmî Türk çeteleri de, 1915 yılı başında Ardahan’a girdi. Rus Kafkas Ordusu Başkumandanı, Üçüncü Ordunun ilerleyişi üzerine; 2-3 Ocak 1915 günlerinde telsiz-telgraf ile müttefikleri Fransa ve İngiltere’ye, günde birkaç defa yalvarırcasına başvurarak:
“Telefon konuşmalarını durduran soğuk ve kış, Türk ordusunu engelleyemiyor. İkinci bir cephe açarak, Türk ordularının ilerlemesi durdurulamaz ise, zengin Bakü petrolleri, Osmanlı-Alman ittifakının eline geçecek ve Hindistan yolu onlara açık bulunacaktır!” haberini gönderiyordu.
Ne yazık ki Enver Paşa, planına bir şey i katmamıştı, o da doğa koşullarıydı. Sarıkamış’ın soğuğu çok (–40 derece) sert olurdu. Allahuekber Dağları'nda ki tipi ve bora da hesapta yoktu.
Kış, 3-4 Ocak 1915 gecesi daha da şiddetlendi. Fırtına ile yağan kar, yolları tıkayıp, çadırları yıktı. Arkasından da dondurucu soğuklar bastırınca, 150 000 kişilik ordunun 60 ila 90 000 i donma, dizanteri ve tifo gibi hastalıklarla mahvoldu.. Bu harekâtta Ruslar, 32 000 kayıp verdiler. Rusların yalvararak yardım dilemelerine Enver paşa nın taktiği imdatlarına yetişmiş oldu!
Sarıkamış Harekâtı sonunda, Doğu Anadolu kapıları, Ruslara açıldı. 13 Mayıs 1915’te Ermenilerin işbirliği yaptığı Rus kuvvetleri, önce Van’a, bilâhare Muş ve Bitlis’e girdi. Ermenilerin harp esnasında Ruslara yaptıkları büyük hizmetin karşılığı olarak, bu illerin valilikleri, Ermenilere verildi.
Harpten sonra, Ermeni-Rus işbirliği sonunda, bölge halkına karşı müthiş bir soykırıma girişildi. Van Gölünün ortalarına kayıklarla taşınıp öldürülen, suya dökülen çocuk, kadın, genç ve ihtiyar Türklerin sayısı, kesin olarak tespit edilmemesine rağmen, çok fazladır. Esasen, bu harp sırasında Ermeni Komitacıları, hemen her tarafta isyana hazırlanarak, birçok yerde depolar dolusu silah ve cephane biriktirdiler. Bu silah, teçhizat ve destekle katliam yapıp, Doğu Anadolu’yu harabeye çevirdiler. Bu gece ABD Soykırımla ilgili vereceği kararda, Ermeniler lehine oy verecek olan parlementerler, acaba bu tarihi olaylardan haberdarmıdırlar? Yoksa sadece Türk düşmanlığından mı oy verecektir. Ne tür bir sonuç çıkarsa çıksın, Bizler Ermenilerin yaptığı katliamları unutmayacağız.
Genel kurmay Başkanlığının 1933 yılında yaptığı açıklamalara göre, Osmanlı ordusunun kaybı 109.274 dür. Ne yazık ki bu sayının çoğu, ağır soğuk, kar, fırtına koşulları nedeniyle olmuştur.
Savaştan sonra İstanbul'a dönen Enver Paşa uzun bir süre Sarıkamış Savaşı hakkında hiçbir haber, bildiri, veya yayın yapılmasını engellemiş ve Osmanlı halkı savaşta olup bitenleri uzun yıllardan sonra öğrenebilmiştir. Her şeye rağmen Sarıkamış’ta bu vatan için canlarını hiç düşünmeden feda eden Aziz şehitlerimiz önünde bir kez daha eğiliyoruz. Ruhları şad olsun…
programlarında da bunu bulmak ve görmek mümkündür.
